Хятадын өмнөд далайн эрэг газар, тунгалаг уст гол усаар хүрээлэгдэн орших гоёмсог нэгэн хотыг Хуйзүй хэмээнэ. Бараг нэг мянган жилийн өмнө /1036-1101/ хятадын суут яруу найрагч Сү Дүнпө энд эзний алба хааж байхдаа долоон жилийн дотор бичсэн шүлэг дуулал нь өдгөөх хотынхоны эрхэм дээд бахархал болон үлджээ. Яруу найрагчийн гишгэсэн мөр, гэрийн буйр, шүлгийн мөр бадагтай утга учир хамаатай газар болгонд шүлэг дууллыг нь чулуунд сийлж, хөшөө дурсгал, уран баримал бүхий цэцэрлэгт хүрээлэнг хотынхон цогцлоожээ. Чухам ийм л бахархалаар Гонг Конгийн яруу найрагч Ли Чингийн тэргүүлдэг Олон Улсын яруу найрагчдын Пен клуб ээлжит хурлаа энд хийхээр сонгосон аж. Тан, Сүн улсын үеийн найман их зохиолчийн эгнээнд “Гурван Сү” буюу аав нь хоёр хүүтэйгээ дуудагддаг бөгөөд хамгийн алдартай нь том хүү Сү Дүнпө /Сү Ши/ болой.

Стругагийн яруу найргийн өөр нэгэн томоохон үйл явдал нь хамгийн шилдэг яруу найргийн нэг номыг шалгаруулж олгодог “Стругагийн гүүр” хэмээх шагнал. Их наадмын зохион байгуулах хороо Юнескотой хамтран шалгаруулж Дрим голын гүүрэн дээрх шагналыг гардуулна. Энэ жил Сенегалын яруу найрагч Оусманид энэ эрхэм шагналыг хүртээв. Жил бүрийн Стругад дэлхийн шилдэг яруу найрагчдын арван номыг хэвлэж, наадмын үеэр хотын аль нэгэн гудамжинд нээлтийг нь хийж уншигчдад танилцуулна. Өнөө жилийн номын баярыг яруу найрагч Траян Петровский удирдаж харагдана. Жил болгон аль нэг улс орны яруу найргийн антологийг хэвлэж, Стругагийн яруу найргийн үдэшээр нээлт хийдэг нь сайхан уламжлал юм даа. Ингээд Струга Дэлхийн яруу найргийн нэгэн том номын сан болчихжээ.

Жинхэнэ яруу найраг бол цаг хугацаанаас үл хамааран оршигч дотоод эрчимийн үгээр амилсан шидэт долгион юм. Яруу найргийг дээдийн оюун санааг хадгалж, зуун болоод мянганы чинадтайд хүргэх зөөгч гэж болох юм. Ямар ч өндөр технологийн дижитал төхөөрөмжөөр дүрслэн бичиглэж үл чадах долгисыг зөвхөн яруу найраг л тогтоон барина. Яруу найргийн өөр нэгэн гайхамшиг нь тухайн хэл сэтгэлгээний үнэт зүйлсийг хадгалан өвлүүлэгч болохын хувьд оюуныг дээдлэгч хүмүүст бол үнэт очир эрдэнэсээс ч үнэтэй буюу. Материаллаг баялагт хэт шунан шимтэгч өдгөө цаг үед яруу найргийн ханш буурсан гэх буюу технологи хэт өндөр хөгжсөн зарим оронд яруу найраг үгүй болж байгаа мэтээр ярих болсон ч өнөөдөр манай дэлхийд зуу зуун сая хүн яруу найраг дахь тайлагдашгүй дотоод эрчим рүү нь шимтсээр, хүн төрөлхтөний яруу найргийн эрдэнэсээс дотоод оюунаа ариусган гэгээрүүлж, яруу найргаас үлэмжийн чанарыг олж нээсээр байна.

Хэд хоногийн дараа Улсын багшийн дээд сургуулийн утга зохиолын дугуйланд элсэгчдийн дунд нэг ширээний Я.Баатар маань сууж байна. Ахлах ангийн оюутнууд эхлээд л уншиж гарав. Би сүүлдэсхийн хоёр шүлэг уншлаа. Зарим нь “Залуучуудын үнэн”, “Хөдөлмөр” сонинд шүлэг нь нийтлэгдэх гэж байгаа, нэрт зохиолчид уншиж сайшаалгасан зэргээ оршил болгон хэлж байна. Харин манай ангийн Я.Баатар чив чимээгүй суусаар байгаад дугуйлан тарлаа. Тараад нэг зүг гэртэй бид хоёр Энхтайваны гүүр даван алхцгаав.
-Чи яагаад шүлгээ уншсангүй вэ? гэхэд Я.Баатар шал өөр юм хэлж байна:
-Хүний хамар насан туршдаа ургадаг юм...

Тэмээн хөсөгтэй нүүдэлчний бүдэгхэн мөрийг
Тэнгэрийн заадас залгаад тодосгон одмуй

Орой дээр одот тэнгэр хөмрөглөнө. Очир эрдэнэсийн хүү сангийн орд өргөө л ийм буй. Сүрэг галуудын ганганах дуун энүүхэнд. Сүр сүр гэх чимээ нь чих шүргэнэ. Тэнгэр ба талын хярхаг тэмдгэрэх бараагүй. Тэмээн хөсгийн хонхон дуу шөнийг чимээлнэ. Одот тэнгэрийн доор хөсөг тэрэгний хүрдэн дугуйн эргэлтийг сааж, хүн малын зоо тэнийн хөдөө талд нь хүрээлэн буудаллана. Нүүдэл хөсөг хоймор талаараа тал саран байрлалтай. Хонь хотлон үхэр мал өмнө талаар хүрээлнэ. Нүүдэллэхүйн хаа эртийн тиг буюу.

1.   
Цэнхэрлэгчийн цагаан зогдор – үүлсийн чанадад тогоруу ганганана. Тогоруудын ганганаа умрын салхийг хурайлахад гадсаа тойрох ботгоны буйлаа үүлсийг тоорлоно. Груу груу. Тоор тоор.

Цахилдагны хуучин бутанд умрын салхи элдэвлэн сэрчигнэнэ. Сар жилүүдийн сайн муу явдлууд санааны мухарт ундуй сундуй. Груу груу. Тоор тоор.

Цагаан үүлсийн сүвэгчээр сүрэг тогоруу зүү шиг сүвлээд нааш мэтгэж айсуй. Айсуй тогорууны зэллээ болоод ганганаа нь ертөнцийн бүхий л юмсын учир шалтгааны гинжин хэлхээ буюу. Груу груу. Тоор тоор.